Οι εμπλεκόμενοι στα φαινόμενα θυματοποίησης
6 Μαρτίου ? Παγκόσμια ημέρα κατά της σχολικής βίας και του εκφοβισμού.
Η θυματοποίηση ή αλλιώς εκφοβισμός των παιδιών στο σχολείο από συμμαθητές τους δεν είναι νέο φαινόμενο. Είναι τόσο παλιό όσο και η ίδια η συνθήκη της σχολικής μάθησης, ξεκινάει από το νηπιωγωγείο και επεκτείνεται και στην μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Η περιπέτεια του Άλεξ στη Βέροια το 2006 έφερε στο προσκήνιο το πρόβλημα της θυματοποίησης στα ελληνικά σχολεία.
Ο σχολικός εκφοβισμός αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή και συμφοιτητών ακόμη με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση . Εμφανίζεται με τη μορφή του λεκτικού εκφοβισμού (όπως κοροϊδία, απειλές , ντροπιαστικά σχόλια, πειράγματα, παρατσούκλια), του κοινωνικού εκφοβισμού (όπως διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα), του σωματικού εκφοβισμού ( όπως χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές), του ηλεκτρονικού εκφοβισμού ( όπως εκβιασμός μέσω Διαδικτύου, cyberbullying και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο,sexting).Ένα σημαντικό στοιχείο που διακρίνει τη θυματοποίηση από τις άλλες μορφές επιθετικότητας είναι ότι ανάμεσα στο θύτη και στο θύμα υπάρχει ανισότητα δύναμης. Τα παθητικά θύματα είναι σωματικά πιο αδύναμοι από τους συμμαθητές τους και δεν διεκδικούν. Είναι εσωστρεφείς, ντροπαλοί, τείνουν να περιγράφουν τον εαυτό τους ως «χαζό», «άσχημο» και «ανίκανο» και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Όταν γίνεται κάποια επιθετική πράξη εναντίον τους, είναι υποτακτικοί και ενισχύουν τους θύτες δίνοντάς τους αυτό που ζητάνε (χρήματα, κινητό, φαγητό κ.λ.π.).Τα αγόρια που γενικά εμπλέκονται περισσότερο σε επεισόδια εκφοβισμού, είτε ως θύματα είτε ως θύτες, χρησιμοποιούν και υφίστανται άμεσο εκφοβισμό, ενώ τα κορίτσια έμμεσο, καθώς και κυβερνοεκφοβισμό. Αυξημένα περιστατικά παρατηρούνται στις περιόδους που τα παιδιά βιώνουν αλλαγές στο σχολικό πλαίσιο, όπως η μετάβαση από το δημοτικό στο γυμνάσιο-άλλωστε το ποσοστό των θυτών εκφοβισμού δεν μειώνεται αλλά αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου.
Ας δούμε όμως και την άλλη πλευρά, τα χαρακτηριστικά των παιδιών που δρουν ως θύτες και είναι τα μεγαλύτερα «θύματα».
Οι θύτες είναι συνήθως πιο δυνατοί σωματικά από τους συμμαθητές τους και ειδικότερα από τα παιδιά -θύματα του εκφοβισμού. Δείχνουν «σκληροί», «μάγκες», «νταήδες» και παρουσιάζουν μικρά ικανότητα ενσυναίσθησης προς τα αδύναμα παιδιά, ενώ έχουν την ικανότητα να εφευρίσκουν δικαιολογίες για τις πράξεις τους ώστε να αποφεύγουν την τιμωρία .Έχουν έντονη την ανάγκη να εξουσιάζουν τους άλλους και να «περνάει το δικό τους». Τείνουν να διεκδικούν αυτό που θέλουν με βία και απειλές και περηφανεύονται για την πραγματική και φαντασιωσική υπεροχή απέναντι στους άλλους. Είναι ευερέθιστοι, παρορμητικοί ,αντιδραστικοί και δυσκολεύονται να υπακούσουν σε κανόνες. Ενδέχεται, μάλιστα, να προκαλούν φόβο στους ενήλικες. Τα παιδιά-θύτες εκφοβισμού δεν είναι αγχώδη ή ανασφαλή, έχουν γενικά θετική εικόνα για τον εαυτό τους και αρκετά υψηλή αυτοεκτίμηση και έχουν την αποδοχή και την υποστήριξη μιας ομάδας συμμαθητών τους που κατατάσσονται στους βοηθούς τους. Η ακαδημαϊκή επίδοση των θυτών συνήθως είναι χαμηλή σε σχέση με το γενικό μέσο όρο και αναπτύσσουν αρνητική τάση για το σχολείο.
Οι θύτες προέρχονται από οικογένειες με μικρή οικογενειακή συνοχή όπου οι γονείς δεν εμπλέκονται στη ζωή των παιδιών τους με συστηματικό τρόπο: δεν τα περιμένουν το μεσημέρι όταν γυρίζουν από το σχολείο, δεν περνούν αρκετό χρόνο μαζί τους, δεν τους δίνουν σημασία, δεν συζητάνε μαζί τους για τα πράγματα που τους ανησυχούν ή τους ενδιαφέρουν, δεν τα βοηθούν και γενικά η επίβλεψή τους είναι ελλιπής. Όπως καταλαβαίνουμε στις οικογένειες των παιδιών- θυτών οι σχέσεις είναι συγκρουσιακές, δεν υπάρχει πειθαρχία, οι τιμωρίες που επιβάλλονται είναι συχνά βάναυσες που ενδέχεται να περιλαμβάνουν και σωματική τιμωρία, άρα το παιδί-θύμα βιώνει την ενδοοικογενειακή βία και την μεταφέρει στο σχολικό περιβάλλον.
Πέρα από τις πολύ αρνητικές επιπτώσεις που ενδέχεται να έχει η θυματοποίηση στα παιδιά ? στόχους, το φαινόμενο του εκφοβισμού πρέπει να προσελκύσει το ενδιαφέρον όλων- παιδαγωγών και φορέων- για τον πρόσθετο λόγο ότι αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του βασικού δικαιώματος όλων των παιδιών και των εφήβων ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλλο, την καταγωγή, την εθνική ταυτότητα, να ζουν σε ένα ασφαλές περιβάλλον και να πηγαίνουν στο σχολείο χωρίς να φοβούνται ότι κάποιος συμμαθητής θα προσπαθήσει να τους εξευτελίσει, να τους ταπεινώσει ή να τους επιβληθεί με τη βία.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κ. ΜΟΥΡΑΤΙΔΟΥ